Nasze STŚ „Stara Robota” to obecnie: (alfabetycznie według imion): Alina Wrońska,  Barbara Kaczarowska, Elżbieta Wojnowska, Ewa Chałasińska, Irena Kozłowska, Krystyna Dolebska, Krystyna Krasińska, Marek Fijałkowski, Maria Grochowalska,  Michał Szurek, Tadeusz Guranowski, Wojciech Wojtyński.  Wspiera nas dobrym słowem koleżanka prezes naszego Klubu, Elżbieta Jaworska, zaś Krystyna Stańczak-Pałyga próbuje sprawić, by nasze wspólne śpiewanie było jako-tako skoordynowane. Naszą siedzibę mamy w dolinie Starorobociańskiej, widocznej poniżej.

PONURY: Witam wszystkich. To miło, że zaszczycacie nas swoją obecnością. Widujemy się często, w Klubie, w Puszczy, na wyjazdach. To dobrze. Bo nie jest tak, jak w znanym dowcipie góralskim, no, quasi-góralskim. Stoi gość na Krupówkach, a jakiś góral patrzy na niego, patrzy i mówi: „Aleś-cie się panocku, postarzeli.” Gość zdziwiony patrzy na górala. „Czy ja u was w zeszłym roku byłem?” „Nie.” „A znacie wy mnie?” „Nie.” „A widzieliście mnie kiedyś przedtem?” „Nie.” „No, to skąd wiecie, że się postarzałem?” „A przecie widzę!”

       I to jest, moi kochani, jedna z zalet częstego spotykania się. Nie starzejemy się.  A jak z pamięcią? Nie zapominacie za dużo? No, zobaczymy. Jaki dzień tygodnia jest dzisiaj? Bardzo dobrze! Czwartek. A co mamy w czwartki? No, jasne, spotkania klubowe.

PONURY: W górach zawsze się śpiewało, najlepiej razem. Spróbujmy. Słowa macie w programie, pierwsza piosenka …, już, każdy znalazł, no, to zaczynamy, na znaną melodię, aha, w stosownym miejscu śpiewamy „kochankę” lub „kochanka”, (a nawet „kochanki” bądź „kochanków”) w zależności od gustu i temperamentu.  Już, wszyscy znaleźli słowa?  

PONURY: W Polsce jest dużo gór, od Bieszczadów po Sudety. Wszędzie się nie da wejść, a szkoda… Ale,
z drugiej strony, to i dobrze – zawsze coś zostaje na następny sezon.

PONURY: Znamy wszyscy niebezpieczeństwa górskie. Trudności, lawiny, brak kondycji, zwłaszcza u niektórych. Zaśpiewamy o jednym z takich niebezpieczeństw. Wszyscy się kiedyś o nie otarli, ba, zanurzyli, zostali wciągnięci…. (zawiesza głos)

 WESOŁY: Oj, to były czasy. Chcecie posłuchać, jak dawniej było w górach? Teraz takiej herbaty już nie ma. To sa ne vrati. Przewodnik Walerego Eljasza, 1886.

Na wierzchu Czerwonego Wierchu Małołączniaka zwykle piją goście herbatę, bo niedaleko od szczytu we Wielkiej Turni jest źródełko wody i kosówka na opał blisko, o czem przewodnik każdy  wiedzieć  powinien.  

No, to posłuchajmy o niebezpieczeństwach.

WESOŁY. Mam zagadkę. Ale trudną.  Pochodzi znów z przewodnika Eljasza, przypominam, pierwsze wydanie rok 1872. Co to za część ciała, która ... 

oddaje niesłychane usługi człowiekowi przy spuszczaniu się ze szczytów gór. Na lada jakim czerepie wystającym ze skały, uczepić się na niej można, w czem wielkiej nam pomocy udziela szorstka powierzchnia skał granitowych.

Eljasz daje odpowiedź: to część ciała, na której zwykliśmy siedzieć.

WESOŁY. Mam tu jeszcze jedną ciekawą opinię (czyta) :

Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że taternictwo upada, że nawet młodzież, zamiast się wspinać po przepaścistych turniach, woli w Zakopanem grać w tenisa słowem, że procent ludzi,  żądnych silnych wrażeń, a przytem wytrzymałych na kilkudniowe trudy i niewygody, zmniejsza się stopniowo.  

PONURY: Tak, to bardzo aktualne. Ta dzisiejsza młodzież… Czy to artykuł z tego roku?

WESOŁY: Nawet nie z tego wieku, ani nawet nie z poprzedniego. To gazeta Czas, sierpień 1899.

PONURY: Ta druzgocąca opinia nie dotyczy  n a s z y c h   kolegów i koleżanek. Oni zawsze się chętnie wspinają!

WESOŁY: Dawniej ludzie byli weselsi. Teraz wiem dlaczego…. . Znów przewodnik Eljasza.  Mowa jest o basenach w Jaszczurówce. Końcowa konkluzja, jak zobaczymy, i dziś aktualna.

Są dwa basseny szczelnie od siebie przedzielone, przy nich komórki do rozbierania się. Jeden bassen służy dla kobiet, drugi dla mężczyzn. Powracającym z dalekich do Tatr wycieczek kąpiele w Jaszczurówce nader przyjemnie odświeżają ciało strudzone.  Gaz osiadający na ciele naszem w drobniutkich bańkach rozwesela kąpiących się i jemu należy przypisać dobry humor tam w kąpieli bawiących; z obydwóch zbiorników rozlegają się śmiechy i okrzyki z wesołości wynikające, co na zgryźliwie usposobionem zwykle naszym społeczeństwie miłe sprawia wrażenie.

Zobaczmy, jak teraz ludzie się do siebie odnoszą:

Spotkaliśmy się w ekspresie Tatry, wagon numer pięć.

I od razu poczuliśmy szczerą ku sobie chęć.

               KOLEDZY: W tym wagonie numer 5, od razu szczerą chęć?

On turystą doświadczonym był, jak bywa mało kto,

Tak przynajmniej opowiadał, gdzie był i robił co.

               KOLEDZY: Mówił jej, jak mało kto, gdzie był i robił co.

Myślę: „będzie z nim ciekawie na Zawracie albo gdzie,

A jak będzie mnie uwodzić, chyba nie powiem nie”.

               KOLEDZY: Na Zawracie albo gdzie, chyba nie powie nie. 

Więc o której? Jedenasta? Trochę późno, lecz tak chciał.

Przyszłam. Czekał niecierpliwie. Plecak wypchany miał.

               KOLEDZY: Ona przyszła. On już stał. Plecak wypchany miał. .

Kolejką na Gubałówkę i przeszliśmy metrów sto.

On wyjmuje koc z plecaka i mówi „to już to!”.

               KOLEDZY: Kiedy przeszli metrów sto, on mówi: „to już to!”.

Potem wziął kiełbasę, wódkę i kieliszki nalał dwa,

Mówiąc: „No to chlup, dziewczyno, na rozpoczęcie dnia!”

               KOLEDZY:: Co to będzie? Nalał dwa -  na rozpoczęcie dnia!          

Wnet położył się i zasnął, chrapie mocno tak: chrap, chrap.

Myślę sobie: to dopiero odrażający drab.

               KOLEDZY: Dobry Boże, trap się trap -  odrażający drab!

Zła nań byłam, lecz się bardziej do rozpuku śmiałam wciąż.

Morał stąd: na wiele rzeczy najlepszy własny mąż.

               KOLEDZY: Morał aktualny wciąż: najlepszy własny mąż?

PONURY:  Czy znowu wyczytałeś coś ciekawego?

WESOŁY: Tak, popatrz! Niewiele brakowało, a ekspres Tatry, w którym zaczęła się usłyszana przed chwilą przygoda, jeździłby na trasie Warszawa Centralna – Roztoka Główna. Był projekt kolei Nowy Targ-Roztoka.

PONURY: (kontynuuje): No, tak, pomysłów udostępniania Tatr było w ogóle bez liku. Kolej parowa na przełęcz Świnicką (z obrotnicą dla lokomotyw tamże i z nadzieją, że kolej ułatwi góralom zwózkę siana z doliny Gąsienicowej!), szlak pod dachem z Morskiego Oka przez Liptowskie Mury na Kasprowy (którego początkiem jest słynna ceprostrada), szosa przez przełęcz Tomanową, a ostatnio mówi się od czasu do czasu o tunelu z Zakopanego do Szczyrbskiego Plesa.

WESOŁY: O, właśnie, mam coś a propos. Walery Goetel, Wierchy, 1931, Zobacz:

PONURY: (czyta).

Z projektu kolejek linowych na szczyty tatrzańskie „poległ” już projekt kolejki na Garłuch […] . Wysuwany następnie projekt kolejki na Rysy upadł również. Z kolei wypłynął, najgorszy chyba ze wszystkich, projekt budowy kolejki na Łomnicę, która zniszczyłaby królewski szczyt i cudowną dolinę Kamiennego Stawku.[…]. Na razie oczywiście w związku z kryzysem nie jest i ten projekt niebezpieczny.

PONURY: (kontynuuje). No, to posłuchajmy piosenki o  sławnej przełęczy tatrzańskiej.

WESOŁY  do PONUREGO. Przeczytaj teraz ty, bo mi jakoś głupio. Jeszcze ktoś się obrazi.

PONURY: Mi też głupio. Może tego w ogóle nie czytać? No, dobra, przeczytam.

Co do dyskusji u nas, w której poruszono sprawę stroju turystycznego, to godzę się najzupełniej z dr. Z Grabowskim, który słusznie wskazuje na niedopuszczalność chodzenia półnago po Tatrach, co się coraz częściej wydarza. Nie chodzi mi bynajmniej o jakieś świętoszkostwo. Ale musimy o tem pamiętać, że znaczna część ludzi zbudowana jest szpetnie, a wystawianie paskudnych gołych cielsk na tle wspaniałej górskiej przyrody jest haniebnym zgrzytem.

PONURY: Ale to drugie możemy na pewno przeczytać. (czyta)

Doc. Dr. Kazimierz Panek „Hygiena a taternictwo” (1907):

Przed spaniem należy wytrzeć suchym gałganem buty i powlec je smarowidłem. Czynności tej nie należy poruczać służbie, operującej często smarugą bardzo podejrzanego pochodzenia.

PONURY: (kontynuuje): Posłuchajmy zatem o butach.

PONURY: Jeszcze się śmiejesz z piosenki?  

WESOŁY: Tak i nie. Zaraz i ty się pośmiejesz. Czy wiecie, że moglibyśmy być uzbrojeni w  sypiak w rukzaku?

PONURY: Co proszę? Czy możesz po polsku?

WESOŁY: To lepsza polszczyzna niż ci się wydaje. Proszę, sama zresztą przeczytaj, jesteś przecież polonistką:

PONURY (czyta)

Zygmunt Klemensiewicz, Zasady taternictwa, Lwów 1913:

Główną częścią uzbrojenia turysty jest worek turystyczny (rukzak). Powstała w ostatnich czasach nazwa „plecak” jest obrzydliwym dziwolągiem bez żadnego uzasadnienia.

Stanisław Eljasz-Radzikowski, Pam. Tow. Tatrz., 1907:

Kto pierwszy użył terminu „śpiwór”, winien być publicznie wychłostany. Tak mógł określić worek do spania jakiś Murzyn, który ledwo co liznął trochę języka polskiego. Najlepiej mówić na to po prostu: sypiak.

WESOŁY: No, teraz trzeba się wspinać. Dawniej było łatwiej…

PONURY: Jak, proszę?

WESOŁY: O, tak. Kolejki na Kasprowy nie było, ale można było łatwo dostać się jeszcze bliżej Orlej Perci.

PONURY. Aha. Znowu Walery Eljasz:

Najusilniej godzi się każdemu polecić zwiedzenie Świnnicy, tembardziej, że sobie wycieczkę na nią ułatwić można podjazdem na koniu wierzchem aż po przełęcz Liljowe.

A nasza koleżanka ukochała jedną przełęcz tatrzańską. Posłuchajmy.

  PONURY: A i ja mam zagadkę. Przyjaźniłem się kiedyś, no, z pewnym, znanym wam wszystkim łojantem. Opowiadał mi wieczorami, gdzie był i robił co.  Zapamiętałam dobrze jeden opis. Ale zapomniałam, co to była za droga. Może obecni na sali koledzy i koleżanki pomogą rozpoznać tę drogę?   

Podbiegliśmy z kumplem do ścianki, związaliśmy się sznurkiem i już jesteśmy w trudnościach. Najpierw chała, chała - dwa wyciągi chała. Potem śliskie trawki, przewieszone piargi, chała, znowu dwa wyciągi chała. A potem cholernie trudny auser: mohutna przewiecha nad kosmicznym luftem, a ja ją koszę obojętnie na wszawo wbitych hakach, dalej siedemnaście metrów ausera z psychologicznym hakiem  i klama na prawą rękę. Dalej chała, okap bez młotka, chała, chała i po trawce na piku. Rozwiązujemy się z kumplem i spadamy na herbatkę do taborka.

PONURY (kontynuuje po stosownej chwili). Ktoś rozpoznaje drogę? …..

PONURY: No, tak. Posłuchajmy, ile jesteśmy winni społeczeństwu. Ale jak to spłacić? Pogląd Zygmunta Klemensiewicza z roku 1912, czasopismo Taternik.

Biorąc rzecz ze skrajnie społecznego stanowiska jest taternik człowiekiem uprzywilejowanym, korzysta bowiem z własności publicznej (gór) we większej niż reszta społeczeństwa mierze i powinien dług ten, o ile możności, spłacić.

Chyba jest coś w tym….

***

                 Wierchy, 1950/51. Letni sezon taternicki  1951 stał prawie wyłącznie pod znakiem szkolenia masowego. Na uprawianie taternictwa indywidualnego po prostu nie było czasu. Oczywiście w ramach kursów dla początkujących nie można było nawet marzyć o dokonaniu poważniejszych wypraw taternickich, za to cyfra „osoboprzejść” jest naprawdę imponująca – około 1500.     

     ON: Przepraszam, ale pani wygląda tak turystycznie…

ONA: Tak, słucham?

­ON:  Gdzie jesteśmy? Czy dojdę tędy pod Grzegorza?

ONA: Nie rozumiem, nie, chyba nie…. Pod Grzegorza? A to miejsce, proszę pana, gdzie jesteśmy, to Hala Pisana. Pół godziny do Ornaku.

ON: Pół godziny do czego?

ONA: Do schroniska na Hali Ornak.

ON: Oj, to pomyłka. Znajomi powiedzieli mi, że jeżeli chcę zakosztować niezwyczajnych wrażeń w górach, to powinienem się wybrać na Grzesia. Domyśliłem się, że chodzi o restaurację „U Grzegorza”. Gdzie ona może być?

ONA (na stronę, do publiczności): O rany, ale facet!

Do niego, swobodnie:

Ach, tak. Widzę, widzę, że pan jest koneserem tatrzańskim. Jest pan na dobrej drodze.  Grześ to miłe miejsce, jadałam tam wiele razy. Sala jadalna jest przewiewna, z widokiem na góry. Polecam u niego na przykład furkaskę w sosie bobrowieckim albo jałowieckim. Posypana parzączakiem jest naprawdę świetna. Na przystawkę proponowałabym wziąć sałatkę jarząbczą, ewentualnie płaty zimnego trzydniowiańskiego wołowca po kominiarsku. To znaczy, że trzy dni wędzi się w kominie. Jest i dziczyzna, sądzę, że dla pana rohacz będzie zbyt ostry. Może być panu potem płaczliwie. No, ale tamtejszy rakoń – paluszki lizać, podawany na łopacie. Albo, ale to tylko w czwartki, przysmak nad przysmaki: pyszne raczkowe czuby!  Do picia ciemniak, mroźny jak z jaskini, lekko goryczkowy, albo Jasne Iwaniackie. Można potem przejść na siwą – takie trunki to już dla prawdziwych mężczyzn, a pan mi na takiego wygląda. A  ja tam biorę mój ulubiony deser – ornaczki. Proszę pana, jak ja to lubię. Ornak to dla mnie jak poezja. 

ON: A daleko jeszcze?

ONA: Nie, wcale nie. Zanim  dojdzie pan do Grzesia, to  apetyt się panu stosownie zaostrzy. Rozsmakuje się pan w górach… Polecam i dalsze wycieczki. Hala Gąsienicowa to po góralsku znaczy „tatrzańskie sushi”. Ale są tam i tradycyjne potrawy. Świnica, do niej liliowe jarzyny,  misternie karbowane przez  starą Walentkową. A potem, ach. Proszę tylko wyobrazić. Siedzi  pan sobie elegancko w czarnych ścianach, a przed panem kozia, z kotła, dymiąca! Potem  gęsia szyja po waksmundzku z czerwonymi brzeżkami. Do popijania: biała woda.   Następnego dnia może być żabie, rybie albo owcze, może być też jagnięcy lub wołowiec mięguszowiecki w sosie koprowym. Deser oczywiście lodowy, może być mały. Nikt oczywiście nie jest taki durny, by próbować baranich rogów – nawet widłami nie da rady! A piwo popijane na czerwonej ławce, niedaleko doliny Pięciu Stawów Tyskich…  ach, proszę pana…

ON: To rzeczywiście miłe. Żałuję, że nie poznałem Tatr wcześniej. Jak pani mówi pod Grzegorza? Kawałek pod górkę, a potem już z górki… . A to miejsce, gdzie jesteśmy, jeszcze raz, to jaka łąka?

ONA: Hala Pisana. Tak, tak, i jeszcze trochę pod górkę, z górki, znowu pod górkę,   lasem. Zobaczy pan, jak tam jest ładnie. Błyszcz i Bystra….

ON (przerywa): To dobrze, że bystra obsługa. O, zapewniam panią, że mam czym zabłysnąć. Baśka? Cześć, tu Michał. Znalazłem. Bierz taryfę i przyjeżdżaj.

PONURY (komentarz). No tak, tak. Ale, ale, przypomniała mi się przepowiednia z roku 1954.

  PONURY: Stanisław Berezowski, książka Hala Gąsienicowa, rok 1954. Droga przez Skupniów Upłaz jest bowiem jednym ze szlaków przepędzania owiec na Halę Gąsienicową. […]. Trzeba też zaznaczyć, że właściwie również do historii należą wielkie rzesze turystów, wędrujących tą ścieżką. Ma ona dwóch poważnych konkurentów. Jednym jest kolejka na Kasprowy, drugim nartostrada wiodąca dolną częścią Skupniowego Upłazu.

PONURY (do sali): Wiecie co, skoro zespół sięgnął do nut i melodii ludowych, to może pośpiewajmy wszyscy razem. Melodię każdy rozpozna, a słowa są łatwe. Śpiewajcie z nami!

Budzę się w schronisku, a pogoda boska; (bis)

Dzisiaj mnie nie ujrzy Hala Chochołowska / hej, Hala Chochołowska.

 „Co mam robić dzisiaj, moja duszo, powiedz!” (bis)

      A ona mi szepcze: przejdź się na Wołowiec  / hej, przejdź się na Wołowiec.  

Gdy z Wołowca góry dokoła zobaczę, (bis)

Nie wytrzymam długo – pójdę na Rohacze / hej, pójdę na Rohacze.

Potem powędruję wprost przed siebie granią. (bis)

Zobaczę Zwierówkę, wtedy zejdę na nią, / hej, wtedy zejdę na nią.

Pytać będą ludzie, co się ze mną stało, (bis)

A tam się już dla mnie piwo nalewało/ hej, piwo nalewało.

Potem śpiewajęcy, lecz z pomocą boską, (bis)

Ciemną nocką wrócę i na Chochołowską. hej, i na Chochołowską.

***

PONURY:

Posłuchajmy jeszcze ładnej, lirycznej piosenki, górach, o uczuciach, …, no, o życiu:

PONURY: Kochani, dom w górach każdy z nas ma. Dom, to znaczy swoje miejsce. Czuć się jak w domu, to czuć się jak u siebie. Do domu wracamy, do domu tęsknimy. Z domu wyjeżdżamy, ale do domu wracamy. I dlatego następna piosenka, którą usłyszymy, nie jest smutna. Jest wesoła. Jest o naszym domu. Naszym miejscu w górach.

* * *

        ZESPÓŁ:

Wiosną halne wieją, śniegi tają (bis)

Czy nas górskie wiatry (bis)

Pamiętają?

                                Czy na Rusinowej szumią trawy? (bis)

    Czy kurniawa skryła (bis)

     Pięcistawy?… 

 Czy dziś mocno duje na Krywaniu? (bis)

 I czy komuś idzie  (bis)

               Kres kochaniu?

Czy się woda toczy ku Lewoczy, (bis)

Czy się łzawią czyjeś

Na wysokiej grani, czarne oczy?

Czy tam jeszcze stoi Wierch Pod Fajki? (bis)

Gdzie nam wietrzyk szeptał,

Prościutko do ucha, piękne bajki?

Czy pokryła wszystko siąpawica? (bis)

Moknie Orla Baszta, Buczynowe Turnie i Świnica.

Czy nad Morskim Okiem deszcz zacina? (bis)

Wicher pędzi chmury, w mgle się skryły Rysy

I Cubryna…

Czy jesienią w złocie stoją Tatry? (bis)

Czy z Turbacza wieją (bis)

Zimne wiatry?

Kiedy czuć powietrze pod stopami, (bis)

O tym nam opowiedz,

Nasz tatrzański wietrze,

Siądź tu z nami…

Jeszcze nam przypomnij, gdzieśmy byli!

Jeszcze nam obiecaj, gdzie będziemy!

           Zanim się po chwili / Po malutkiej chwili / Już miniemy… (bis)

PONURY (do sali):  Czas zatem kończyć. Śpiewajcie z nami.